Geluksdubbeltje

 Ter gelegenheid van het tien jarig jubileum van de euro sloeg het Engelse Isle of Man een gedenkmunt.

Op de voorzijde een dubbel portret van een jonge en een huidige koningin Elizabeth II. Voor de keerzijde is gekozen voor een afbeelding van de Romeinse godin Juno Moneta. Typische keuze voor een contemporaine munt? Niet helemaal.

Juno Moneta is een verschijningsvorm van de Juno: heerseres der hemelen en  de vrouw van oppergod Jupiter. Moneta betekent ‘de waarschuwende’. Volgens een beroemd verhaal wekten in 390 v. Chr. de ganzen  die gewijd waren aan Juno met luid gegak de Romeinen uit hun slaap. Ze waarschuwden voor de Galliers die in stilte het Capitool in Rome probeerden te beklimmen tijdens een belegering. Uiteraard wisten de Romeinen net op tijd de aanval af te slaan en op de plek waar de ganzen hadden gewaarschuwd werd later een tempel gewijd aan Juno.

in deze tempel op het Capitool werden de eerste munten van Rome geslagen. Ze droegen vaak aan een kant een kopje van de godin samen met haar naam. Al snel werd dit muntgeld ‘moneta’ genoemd en in Italië doen ze dit tegenwoordig nog steeds. Het Engelse woord money stamt ook van moneta af.

Juno was plotseling niet alleen de waarschuwende godin, maar ook de beschermster van fondsen en van muntslag. Het duurde niet lang voor ze het eerste deel van haar naam kwijt raakte en bekend werd als louter Moneta. In die gedaante werd ze veel beroemder en veelvuldig afgebeeld op onder andere munten. Zoals hierboven blijkt, 2000 jaar later nog steeds!

Laatst had ik een antieke afbeelding van Moneta in mijn handen.  Op de voorzijde het nogal flinke hoofd met lauwerkrans van keizer Maximianus (250-310). De keerzijde laat de godin Moneta zien met haar gebruikelijke attributen. Ze draagt een weegschaal in haar rechterhand als symbool voor eerlijke handel en muntslag. Links houdt ze een cornucopiae, of hoorn des overvloeds. Een teken voor de welvaart die uit handel voortkomt. In het omschrift is te lezen: SACR MONET AVGG ET CAESS NOSTR ofwel: ‘het heilige geld van onze augusti en caesari’.

Wat verder opvalt aan deze munt is het gaatje. “Zonde…” verzuchtte mijn man toen hij de munt zag maar ikzelf vond het gat vooral fascinerend. Het is waarschijnlijk ook een antiek gat -of in elk geval heel oud-  aangezien het gaatje niet perfect rond is maar duidelijk slijtage vertoont. Wellicht heeft dit muntje van ca. drie centimeter ooit bij iemand om zijn nek gehangen. Dat is een beeldende gedachte: dat iemand een munt niet als betaalmiddel heeft gebruikt, maar voor iets anders. Een talisman wellicht, zoals het geluksdubbeltje van Oom Dagobert. Geen vreemde gedachte met Juno Moneta als zowel de godin van de waarschuwing als van geld en daarmee welvaart. Ik hoop van harte dat het muntje de drager de vermeende voorspoed en welvaart heeft gebracht.

Stijliconen

Numismatiek is een mannenwereld.  De meeste onderzoekers die ik heb ontmoet, de verzamelaars, de hoogleraren en conservatoren: mannen. En dat niet alleen! Ook de voorzijden van Romeinse munten worden veelal gedomineerd door keizers met lauwerkransen en in kurassen.

Vrouwen komen voornamelijk in de vorm van godinnen die deze keizer voorspoed, geluk, of de overwinning toewensen en ze worden afgebeeld als de personificatie van onderworpen steden.

Met deze stelling doe ik echter een zeer exclusieve groep vrouwen te kort. Een groep ijzersterke adelijke dames die net zozeer van macht hielden als hun keizerlijke echtgenoten en die geen middelen schuwden om de macht te vergaren en behouden.  Deze vrouwen zijn meestal ook terug te vinden op munten. Ze zijn de vrouwen, dochters, moeders en oma’s van keizers en ze kregen vaak hun eigen muntserie, zowel bij leven als postuum.

Zij waren de fashionista’s van hun tijd: de Jacky Kennedy’s en Victoria Beckhams. Ze zetten de trend en de adel volgde. Dit blijkt wel uit de talrijke beelden en fresco’s die gevonden zijn en die een duidelijk modebeeld laten zien.

Romeinse vrouwen waren dol op kleren en sieraden. “Een elegant uiterlijk, sieraden, fraaie kleding, dát zijn de onderscheidingstekens van vrouwen, hun bron van vreugde en trots, dit hebben onze voorouders “de wereld van de vrouw” genoemd,”[1] verdedigde een consul de stakende vrouwen die in 212 v. Chr. de straat op gingen om te protesteren tegen een wet die hen verbood feestkledij of sieraden te dragen.

Mode, sieraden maar zeker ook kapsels waren een middel  om je als vrouw te onderscheiden. Om status en rangen aan te geven.  Haar was een tikkeltje erotisch in de oudheid: de Aphrodite van Rhodos is hier een beroemd voorbeeld van.   

Romeinse dames besteedde bijzonder veel tijd en aandacht aan hun haren. Het werd gekleurd (liefst rood/blond of zwart), gekruld, gevlochten en ingeweven met lokken nep haar. Pruiken waren heel normaal en het liefst werden ze gemaakt in een afwijkende, exotische haarkleur.  Grote, ingewikkelde kapsels werden voorzien van kroontjes, juwelen, snoods en haarspelden.

Agrippina

De mode wisselde met elke keizerin: allen hadden ze hun eigen ‘signature’ kapsel. Het eenvoudige, kuise kapsel van Livia, de pijpekrullen van Agrippina, de extravagante en ingewikkelde stijl met veel nephaar van de Flavische vrouwen. Daaropvolgend de strenge middenscheiding van de dames in de 2^e en 3^e eeuw wat begon toen de Syrische Julia Domna heel eigenwijs haar eigen haar wel genoeg vond en haar meer simpele, buitenlandse kapsel behield.

Flavische dame

Al deze kapsels zijn niet alleen te vinden op fresco’s en marmeren beelden, ze zijn tevens vertegenwoordigd  op de munten en nu blijkt de ijdelheid van deze vrouwen ineens een waardevolle bron. Het kapsel en de vrouw eronder zijn op munten vaak voorzien van een naam en zo zijn ze goed te plaatsen in de tijd. Haar als dateringsmethode dus.

Voor mijn afstuderen gaven mijn tante en oom mij een zilveren munt in een hangertje. Op de voorzijde een vrouwenkopje met een typisch derde eeuws kapsel, kijkend naar rechts: Marcia Otacilia Severa , de vrouw van Philippus de Arabier die regeerde van 244-248. Het was een woelige tijd voor het Romeinse rijk en deze ‘soldatenkeizers’ zaten niet bijzonder lang op hun plek. Het liep niet goed af met haar man en haar zoon: beiden werden vermoord. Er wordt gesuggereerd dat ze haar man heeft overleefd. Maar toen? Er zijn vele munten met haar kopje gevonden, maar zo goed als geen schriftelijk bewijs. Eigenlijk is van Otacilia Severia niet heel veel meer overgebleven dan een beeld van haar kapsel.

---

[1] Livius: Sinds de stichting van de Stad, 34.5